Korzystając z serwisu internetowego wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Pliki cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.
x
X

ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

GÓRNY ŚLĄSK:
Z MIASTA DO MIASTA – Z TEATRU DO TEATRU

Górnośląska tradycja teatralna ma swoją wielowiekową tradycję i obejmuje kilkadziesiąt miast i miejscowości, w których występowały gościnnie lub też działały zespoły aktorskie, Aby zobaczyć li tylko najważniejsze sale i gmachy teatralne usytuowane na terenie całego regionu, konieczny jest przynajmniej tygodniowy urlop i ewentualnie własny środek lokomocji. Niemniej istniejące połączenia kolejowe, gęsta sieć tramwajowych i autobusowych linii, znacznie ułatwiają komunikację pomiędzy przylegającymi do siebie miastami.
Na terenie Górnego Śląska pierwsze trupy dramatyczne pojawiły się już w drugiej połowie XVIII stulecia. Były to zespoły zarówno pruskie, jak i austriackie. Częstotliwość ich występów w ponad dwudziestu miejscowościach wyznaczana była obraną marszrutą. Najstarsze sale teatralne istniały m. in. w Prudniku, Głubczycach, Raciborzu, Nysie, Opolu i Gliwicach, a także w Rybniku i Pszczynie, gdzie już w 1775 r. powstał teatr dworski.  Osobne sale teatralne funkcjonowały na terenie tzw. Śląska Austriackiego w Cieszynie i Bielsku. Ich obecność była efektem rozwoju gospodarczego i przemysłowego regionu. W Cieszynie w 1788 r. wybudowano stałą scenę w ratuszu. Z kolei w Bielsku książę Franciszek de Paula-Sułkowski w 1792 r. zaadaptował dla celów teatralnych halę własnego browaru, w którym występowała austriacka trupa Daniela Eisenberga. Tam też w latach 1813–1836 na Dolnym Przedmieściu działał tzw. Teatr Wielkoksiążęcy, znany jako ”Hohfurstlisch Theater”. Z kolei w latach 1852 - 1882, na pierwszym piętrze Domu Cechowego na pl. Giełdowym, dziś pl. Smolki, istniała sala teatralna wraz ze sceną i widownią na około 450 miejsc.
Sporadycznie niemieckojęzyczne przedstawienia odbywały się także na zamkach w Otmuchowie, Głogówku i Koszęcinie. Z czasem w wielu miejscowościach występy gościnne odbywały się w salach restauracyjnych, w lokalach stowarzyszeń, kasynach, hotelach i zajazdach. Miały one miejsce stosunkowo rzadko: dwa, trzy razy na całe dziesięciolecia i były zazwyczaj konsekwencją wybranej przez pryncypała trasy. Ożywienie gościnnych występów nastąpiło dopiero w latach czterdziestych XIX stulecia. Od tego czasu odnotowujemy coroczne prezentacje w Raciborzu, Nysie, Opolu i nieco rzadziej w Prudniku, Gliwicach i Rybniku. Kilkanaście lat później po raz pierwszy pojawiły się w Katowicach, Bytomiu i Królewskiej Hucie. Z kolei w latach siedemdziesiątych XIX stulecia,  pojawiły się próby prowadzenia bardziej osiadłego trybu życia. W efekcie pierwsze stałe zespoły teatralne odnotowujemy w Gliwicach i Bytomiu już pod koniec XIX w. Ponadto stałe placówki posiadały Racibórz i Nysa. Stałego teatru nie miało wtedy Opole, siedziba rejencji, centrum ówczesnej pruskiej struktury administracyjnej Górnego Śląska. Do życia powołany on został dopiero z początkiem XX w. i istniał do 1929 r.
Z kolei pierwszy publiczny budynek teatralny na Górnym Śląsku otwarto w Nysie na początku XIX w. Natomiast Opole od 1835 r. w ratuszu posiadało salę teatralną. W pierwszej połowie XIX w. salę widowiskową otwarto także w Brzegu, a w latach siedemdziesiątych XIX w. zbudowano teatr w Raciborzu. Intensyfikacja procesu rozbudowy bazy teatralnej na tym terenie, obserwowana po 1869 r., była konsekwencją m. in. likwidacji potrzeby uzyskiwania koncesji na prezentację widowisk teatralnych. Zniesienie dotychczasowych administracyjnych ograniczeń sprawiło, że sztuka teatru poddana rynkowemu prawu popytu i podaży, stała się inspiracją do działalności różnego rodzaju urzędników, doradców finansowych i gospodarczych ówczesnej administracji państwowej.
Na fali pojawiających się nowych możliwości w 1870 r. w Królewskiej Hucie do życia powołany został pierwszy na terenie Górnego Śląska wyłącznie polskojęzyczny niezawodowy teatr Karola Miarki. Zapoczątkowana tym samym została niezawodowa polska tradycja teatralna Górnego Śląska. która już w ostatnich dziesięcioleciach XIX stulecia przybrała powszechny i niezwykle dynamiczny charakter. W działalności tej nie bez znaczenia był rozwijający się na tym terenie od połowy XIX w. ruch śpiewaczy, którego dynamiczny, masowy rozwój, stanowił o specyfice całego regionu.
Dynamiczny rozwój na przełomie wieków na terenie Górnego Śląska życia teatralnego był konsekwencją otwarcia nowych budynków teatralnych: w 1890 r. w Gliwicach, w 1901 r. w Bytomiu i w 1907 r. w Katowicach. Teatr Miejski w Gliwicach, rozbudowywany i unowocześniany, od początku był siedzibą zespołu dramatycznego i operowego, i stanowił początkowo centrum życia teatralnego nie tylko miasta, ale i regionu. Posiadał znakomitą akustykę i nowoczesne wyposażenie. W sezonie 1924/1925 był też na krótko siedzibą gliwicko-bytomsko-zabrzańskiego Górnośląskiego Teatru Trzech Miast i w swoim repertuarze posiadał opery i operetki m. in. Wagnera, Webera, Straussa, Kálmána i Lehára.
Z kolei otwarty w 1901 r. Teatr Miejski w Bytomiu, w swoim nowoczesnym kształcie mieścił w jednej bryle architektonicznej Salę Koncertową (tzw. Konzerthaus) oraz scenę wraz z salą widowiskową. Posiadał ponadto instalację elektryczną i nowoczesną aparaturę sceniczną wraz z przestronną widownią na 800 osób, a także osobną krytą muszlę orkiestrową. W repertuarze zespołu od samego początku dominowała wielka literatura dramatyczna i muzyczna, dzięki czemu Bytom zdetronizował z początkiem XX w. Gliwice i stał się centrum życia kulturalnego i muzycznego na Górnym Śląsku. W jego repertuarze już w 1905 r. znalazły się m. in. w znakomitym opracowaniu najtrudniejsze opery Richarda Wagnera. Podobnie rzecz miała się z teatrem katowickim, otwartym 2 X 1907 r., w którego repertuarze obok dramaturgii niemieckiej i europejskiej, już w okresie 1908 - 1913 znajdowały się m. in. klasyczne widowiska operowe i operetkowe.
Równocześnie u progu XX wieku w sąsiedniej Królewskiej Hucie w Hotelu „Graf Reden” otwarta została wielofunkcyjna sala widowiskowo-teatralna na 2000 miejsc. W latach 1901 - 1919 r. hotel był siedzibą teatru objazdowego „Oberschlesisches Volksteater” (Górnośląskiego Teatru Ludowego). Wystawiał on repertuar popularny, adresowany do szerokich warstw społecznych, w tym zwłaszcza środowiska robotniczego. Zespół liczył około trzydziestu osób. W jego działalności partycypowały m. in. największe miasta Górnego Śląska, a także zakłady przemysłowe i organizacje związkowe.
Dodajmy, że obok wymienionych ośrodków teatralnych, w 1902 r. roku do użytku przekazano salę koncertowo-teatralną w wielofunkcyjnym gmachu kasyna huty Donnersmarcka w Zabrzu, a w 1903 r. kolejny tani teatr dla mas tzw. „Volkstheater”  (Teatr Ludowy). uruchomiono w Gliwicach. Zatem już na przełomie wieków w wyniku gospodarczej koniunktury na terenie Górnego Śląska istniało obok licznych lokali i hal przemysłowych, kilka budynków teatralnych, w których funkcjonowały miejscowe zespoły teatralne, zarówno dramatyczne, jak i muzyczne. Dodajmy, że do chwili wybuchu I wojny światowej, w 1908 r. otwarty został kolejny budynek teatralny w Tarnowskich Górach. Zaznaczmy również, że na terenie Śląska Cieszyńskiego w  1890 r. zbudowano teatr w Bielsku, a w1910 r. w Cieszynie. W sumie u progu dwudziestolecia międzywojennego baza teatralna Górnego Śląska była w pełni ukształtowana.
Z chwilą przejęcia w czerwcu 1922 r. części Górnego Śląska przez administrację polską, budynek teatralny w Katowicach został siedzibą Teatru Polskiego i od początku skazany był na rywalizację z teatrami niemieckimi. W historii życia teatralnego Górnego Śląska okres 1922-1939 określa się mianem teatralnej „wojny”, w trakcie której odnotowujemy akty pobicia widowni i artystów teatru. Pretekstem do aktów fizycznej agresji były widowiska zarówno niemieckie, jak i polskie.
 
Na wstępie 1 i 4 września 1923 r. na terenie  Królewskiej Huty, przy okazji zorganizowanych w sali Hotelu „Graf Reden” dwóch przedstawień niemieckich, widownie niemiecką zaatakowali miejscowi powstańcy śląscy. Kolejne wydarzenia rozegrały się w Opolu 28 IV 1929 r., z okazji prezentacji „Halki” Stanisława Moniuszki w wykonaniu zespołu Teatru Polskiego z Katowic, kiedy to w tunelu dworca, śpieszących do pociągu aktorów, zaatakowała szczególnie agresywni bojówkarze. W efekcie kilkudziesięciu artystów doznało dotkliwych obrażeń, w tym dwunastu poszkodowanych było ciężko.
Po zajściach w Opolu wzrosła obawa o bezpieczeństwo artystów polskich występujących na terenie Rejencji Opolskiej. Od tego też czasu organizowane w latach trzydziestych po stronie niemieckiej przedstawienia polskie, wymagały od ich uczestników sporej dozy odwagi. Jeden z ostatnich aktów przemocy miał miejsce 30 kwietnia 1939 r. w Strzelcach Opolskich, kiedy to pobity został zasłużony dyrektor teatru katowickiego Marian Sobański i jeden z urzędników Generalnego Konsulatu Rzeczypospolitej Polskiej w Bytomiu.
Zmiany jakie nastąpiły w życiu teatralnym Górnego Śląska w latach okupacji hitlerowskiej dotyczyły przede wszystkim Katowic i Chorzowa. Z początkiem sezonu 1941/1942 Niemcy powołali do życia Städtische Bühnen Kattowitz-Königshtüte. W ramach tej struktury w Chorzowie, w budynku przy ul. Sienkiewicza otwarty został tzw. Schauspielhaus, realizujący widowiska dramatyczne, a w Katowicach działał tzw. Opernhaus, przygotowujący spektakle operowe. Podkreślmy, że w tym czasie specjalne abonamenty na widowni teatru katowickiego zarezerwowane były dla wysokich funkcjonariuszy obozu Auschwitz-Birkenau, a muzycy i aktorzy katowiccy dodatkowo sporadycznie prezentowali programy rozrywkowe dla załogi obozu. Owe „spotkania” i „wieczory” odbywały się  w budynku hotelu Haus der Waffen SS, usytuowanym naprzeciwko dworca kolejowego w Auschwitz.  Obok muzyków i aktorów  katowickich, w Auschwitz występowali także artyści z teatrów w Gliwicach i w Bytomiu,  a także z Wiednia, Drezna, Wrocławia i Ostrawy. Wszyscy musieli wiedzieć czemu służyła ich sztuka. Losy zatem teatrów Górnego Śląska w całym swoim bogactwie były równie traumatyczne, jak losy mieszkańców tej ziemi. Obecnie jest to region, który posiada kilkanaście teatrów repertuarowych i dość sporą liczbę teatrów nieinstytucjonalnych.

SPRAWDŹ WIĘCEJ

MIEJSCE WSPÓŁCZESNE

TEATR ROZRYWKI

MIEJSCE WSPÓŁCZESNE

TEATR ŚLĄSKI IM. STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO

MIEJSCE WSPÓŁCZESNE

ŚLĄSKI TEATR LALKI I AKTORA – ATENEUM

MIEJSCE WSPÓŁCZESNE

OPERA ŚLĄSKA

MIEJSCE WSPÓŁCZESNE

TEATR NOWY

MIEJSCE WSPÓŁCZESNE

GLIWICKI TEATR MUZYCZNY

MIEJSCE HISTORYCZNE

TEATR „VIKTORIA”