ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

TEATR IM. JULIUSZA OSTERWY

ul. Gabriela Narutowicza 17

W 1884 roku, po kilkunastu latach starań, powstaje z inicjatywy lubelskich przedsiębiorców, ziemian i inteligencji spółka „Teatr Lubelski”, która postanawia przy ówczesnej ulicy Namiestnikowskiej wznieść nowy gmach teatru według projektu Karola Kozłowskiego. Po niespełna dwóch latach – w lutym 1886 roku – następuje otwarcie gmachu, który od tej pory staje się najważniejszym punktem na teatralnej mapie miasta.

Lublin: Teatr im. Juliusza Osterwy

W 1921 roku ówczesny Teatr Wielki zostaje przejęty przez miasto, by do 1948 roku funkcjonować pod nazwą Teatr Miejski. Okres międzywojenny (poza jednosezonowym epizodem dyrekcji Stanisławy Wysockiej 1926-1927) to czas stałej walki o publiczność i przetrwanie. W 1933 roku władze miasta zamykają teatr i do wybuchu II wojny światowej z gmachu korzysta w ramach umowy z miastem Teatr Wołyński z Łucka. W czasie II wojny światowej w budynku działa niemiecki Stadttheater Lublin. W lipcu 1944 roku teatr wraca w polskie ręce, od 1949 roku jest siedzibą Teatru im. Juliusza Osterwy.

Inicjatywa wybudowania w Lublinie nowego gmachu teatru zimowego, który mógłby zastąpić mały i niewygodny Teatr Makowskich (dzisiejszy Teatr Stary), pojawiła się już w latach 60-tych XIX wieku. Miejscowa prasa pisała w 1877 roku, że "już od dawna Lubliniacy użalali się i użalają na rozmaite niedogodności teraźniejszego teatru" (chodzi o teatr przy ul. Jezuickiej, dzisiejszy Teatr Stary). W kolejnych latach z inicjatywy browarników – braci Adolfa i Juliusza Fricków zostają zakupione grunty i rozpisany konkurs na budowę gmachu nowego teatru zimowego. Założona w 1884 roku przez lubelskich przedsiębiorców, ziemian i reprezentantów inteligencji spółka „Teatr Lubelski” przystąpiła do budowy nowego gmachu na gruntach pokapucyńskich u zbiegu trzech ulic: Gimnazjalnej (dziś Kapucyńska), Namiestnikowskiej (dziś Narutowicza) i Szpitalnej (dziś Peowiaków) według wyłonionego w konkursie projektu Karola Kozłowskiego, pracami kierował Marian Jarzyński.

6 lutego 1886 nastąpiło uroczyste otwarcie nowego Teatru Zimowego w Lublinie, na inaugurację zagrano jednoaktówkę Aleksandra Fredry Nikt mnie nie zna (rzecz dzieje się w podlubelskiej Wieniawie) i pierwszy akt Halki Stanisława Moniuszki.

Gmach wzniesiono w stylu nawiązującym do włoskiego i francuskiego renesansu. Zachowana do dnia dzisiejszego widownia mogła wówczas pomieścić do 671 widzów, w budynku istniały również sale redutowe, które szybko stały się miejscem. Teatr zaczął funkcjonować jako najważniejsza scena w mieście – z czasem zaczyna być określany jako Teatr Wielki. Pomimo prób i planów nie udało się nadać mu stałego charakteru – dyrektorzy (z nielicznymi wyjątkami) zmieniali się w zasadzie co roku, w repertuarze obok dramatów dużą rolę odgrywały operetki i opery.

W 1914 roku po wybuchu I wojny światowej Teatr zostaje zamieniony na kilka miesięcy w szpital wojskowy – jest to jedyny okres w dziejach budynku, gdy nie służył on sztuce scenicznej. W 1921 roku miasto Lublin przejmuje od spółki „Teatr Lubelski” scenę i powołuje do życia Teatr Miejski. W okresie międzywojennym ważnym epizodem była niespełna sezonowa dyrekcja Stanisławy Wysockiej i Ryszarda Wasilewskiego, kiedy to na krótko Lublin stał się miejscem ważnych poszukiwań artystycznych.

W 1933 roku miasto zlikwidowało Teatr Miejski i wydzierżawiło budynek Teatrowi Wołyńskiemu z Łucka, który miał dwa razy w miesiącu dawać w nim przedstawienia. Sytuacja ta utrzymała się do 1939 roku, kiedy to w gmachu zaczęto tworzyć pod kierunkiem Janusza Strachockiego Teatr Centralnego Okręgu Przemysłowego im. Juliusza Słowackiego. Po kilku premierach we wrześniu i październik 1939 roku Niemcy zamknęli teatr, który do lipca 1944 roku służył jako miejsce, gdzie grano wyłącznie niemieckie przedstawienia.

W 1944 roku w teatrze zaczyna działalność Zrzeszenie Aktorskie kierowane przez Irenę Ładosiówną i Józefa Klejera, w październiku połączone z Teatrem I Armii Wojska Polskiego w Teatr Wojska Polskiego. Po wyjeździe Teatru WP z Lublina w marcu 1945 roku w gmachu ponownie zaczyna działać Teatr Miejski, który w 1949 roku zostaje upaństwowiony (jako ostatni teatr w kraju), wtedy też, zgodnie z wolą zespołu aktorskiego przyjmuje imię Juliusza Osterwy.

W okresie PRL funkcję dyrektora pełnili m. in. Karol Borowski, Antoni Różycki, Maksymilian Chmielarczyk, Jerzy Torończyk, Kazimierz Braun, Ignacy Gogolewski, na jego deskach grali m.in. Halina Buyno-Łoza, Zofia Kucówna, Józef Kondrat, Antoni Fertner, Wiesław Michnikowski, Stanisław Mikulski, Jan Machulski, Jan Świderski. Lata 90-te były dla teatru dość niespokojne – szukano nowych sposobów (nie zawsze szczęśliwych) funkcjonowania teatru w mieście – efektem tego był m.in spadek frekwencji. W 2000 roku funkcję dyrektora naczelnego objął Krzysztof Torończyk, który pełni ją do dziś.

Dyrektorem artystycznym w latach 2000-2011 był Krzysztof Babicki, któremu udało się odbudować zaufanie widzów. Obecnie funkcję tę pełni Artur Tyszkiewicz. W ostatnich latach teatr został gruntownie odnowiony, w holu urządzone zostało niewielkie muzeum teatralne, w którym można zapoznać się z przeszłością sceny. Na remont czeka jeszcze skrzydło od ulicy Kapucyńskiej, gdzie w dawnej sali Towarzystwa Muzycznego, a później Filharmonii Lubelskiej ma powstać mała scena Teatru im. J. Osterwy.

CZYTAJ DALEJ

CIEKAWOSTKI

► Jedną z przyczyn wzniesienia nowego teatru był fakt, że przy ulice Jezuicka i Dominikańska, u zbiegu których stał Teatr Makowskich były "wąziutkie, prawie bez chodników i niemożliwe do zawrócenia ekwipażem".

► Karol Kozłowski – architekt, który zaprojektował lubelski teatr, ma w swoim dorobku również projekty teatru w Mińsku (dzisiejszego Narodowego Teatru Akademickiego im. Janki Kupały) oraz pierwotnego kształtu budynku Filharmonii Warszawskiej.

► Na początku XX wieku zaczęto powszechnie używać jako nazwy sceny określenia Teatr Wielki.

► W czasie dyrekcji Stanisławy Wysockiej w sezonie 1926/1927 w lubelskim Teatrze Miejskim miała miejsce jedna z pierwszych realizacji Dziadów odchodząca od kształtu inscenizacyjnego opracowanego przez Stanisława Wyspiańskiego. Niestety problemy finansowe nie pozwoliły Wysockiej nawet na dokończenie sezonu, a Lublin zapisał się w jej pamięci jako „miasto jakieś dziwne”, w którym „inteligencji mało”.

► 1 września 1939 roku na inaugurację sezonu 1939/1940 Teatru Centralnego Okręgu Przemysłowego im. Juliusza Słowackiego zagrano farsę Romana Niewiarowicza pod tytułem… Dlaczego zaraz tragedia?

► Na deskach sceny przy ul. Narutowicza swoją ostatnią w życiu rolę teatralną zagrał Stefan Jaracz (w październiku 1939 roku wystąpił jako Topolski w Lekkomyślnej siostrze Włodzimierza Perzyńskiego).

► Na deskach sceny przy ulicy Narutowicza 28 lipca 1944 roku miał miejsce pierwszy polski spektakl w Lublinie po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną – Śluby panieńskie Aleksandra Fredry w reż. Władysława Krasnowieckiego Teatru I Armii Wojska Polskiego, a 12 sierpnia 1944 – pierwsza premiera w polskim teatrze po zakończeniu okupacji niemieckiej – Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej w reż. Ireny Ładosiówny w wykonaniu Zrzeszenia Aktorskiego działającego w Teatrze Miejskim.

► W latach 60-tych XX-wieku żeńska część publiczności dzieliła się na miłośniczki dwóch „panów M.” – Stanisława Mikulskiego i Jana Machulskiego.

CZYTAJ DALEJ

WAŻNE DATY

► Data powstania: 6 lutego 1886 r.

► 1866 – na łamach „Kuriera Lubelskiego” pojawiają się pierwsze głosy wzywające do budowy w Lublinie gmachu nowego teatru.

► 1875 – w lubelskiej prasie opisany zostaje pomysł wybudowania teatru na terenach dawnych ogrodów OO. Kapucynów, przy ul. Namiestnikowskiej (dziś Narutowicza).

► 1880 – Jan Junczys działający w imieniu Adolfa i Juliusza Fricków – właścicieli browaru przy ul. Misjonarskiej – występuje do władz guberni lubelskiej z prośbą o sprzedaż części placu pokapucyńskiego w celu zbudowania tam teatru.

► 1882 – ogłoszenie konkursu na projekt budynku nowego teatru zimowego w Lublinie, I nagrodę zdobywa warszawski architekt Karol Kozłowski.

► 2 lipca 1884 – zawiązanie spółki cywilnej „Teatr Lubelski”.

► 1884-1886 –budowa gmachu nowego teatru w Lublinie.

► 6 lutego 1886 – uroczyste otwarcie nowego Teatru Zimowego w Lublinie.

► 21 i 23 marca 1891 – na deskach lubelskiego teatru gościnnie występuje Helena Modrzejewska.

► 1921 – powstanie Teatru Miejskiego w Lublinie – gmach zostaje odkupiony od spółki „Teatr Lubelski” przez miasto Lublin.

► 1926-1927 – dyrekcję na jeden (niepełny) sezon obejmuje Stanisława Wysocka (wspólnie z Ryszardem Wasilewskim), która realizuje w Lublinie ważne premiery (m.in. Dziady wg Adama Mickiewicza, Sen nocy letniej Williama Szekspira i Betsabę Emila Zegadłowicza).

► 1933 – Teatr Miejski w Lublinie zostaje zlikwidowany, miasto traci stały zespół teatralny, budynek zostaje wynajęty Teatrowi Wołyńskiemu z Łucka.

► Sierpień 1939 – ogłoszono powstanie w Lublinie Teatru Centralnego Okręgu Przemysłowego im. Juliusza Słowackiego, do Lublina zjeżdżają aktorzy mający podjąć w nim pracę (m. in, Krystyna Feldman, Irena Ładosiówna, Aleksander Bardini).

► Wrzesień-październik 1939 – po zajęciu miasta przez Niemców Teatr na krótko wznawia działalność – pod kierunkiem Stefana Jaracza przygotowane zostają dwie premiery: Majster i czeladnik Józefa Korzeniowskiego oraz Lekkomyślna siostra Włodzimierza Perzyńskiego. W listopadzie Niemcy przejmują Teatr, który staje się sceną „Nur für Deutsche”.

► 1941 – w gmachu zaczyna działać Stadttheater Lublin.

► 22-27 lipca 1944 – po ucieczce Niemców z Lublina budynek Teatru zostaje zajęty przez grupę polskich aktorów z Ireną Ładosiówną i Józefem Klejerem na czele.

► Październik 1944 – włączenie lubelskiego Zrzeszenia Aktorskiego do Teatru Wojska Polskiego i przejęcie gmachu przez niego gmachu Teatru Miejskiego.

► 29 października 1944 – inauguracja działalności Teatru Wojska Polskiego w Lublinie premierą Wesela Stanisława Wyspiańskiego w reż. Jacka Woszczerowicza.

► Styczeń 1945 – wyjazd Teatru Wojska Polskiego z Lublina.

► Luty 1945 – powołanie Teatru Miejskiego w Lublinie pod dyrekcją Antoniego Różyckiego i Karola Borowskiego.

► 18 sierpnia 1949 – upaństwowienie Teatru Miejskiego (jako ostatniego w kraju), przyjęcie zgodnie z wolą zespołu imienia Juliusza Osterwy. Od tej pory roku teatr działa pod nazwą Teatr im. Juliusza Osterwy (w okresie PRL nazwę poprzedza przymiotnik „Państwowy”).

► 1958-1971 – dyrekcja Jerzego Torończyka, w zespole występują m. in. ulubieńcy publiczności – Jan Machulski i Stanisław Mikulski.

► 1961 – inauguracja sztuką Na pełnym morzu Sławomira Mrożka małej sceny „Reduta” (zamkniętej ostatecznie na początku XXI wieku z powodu niespełniania przez tę scenę wymogów bezpieczeństwa.

► 1967-1974 – kierownikiem artystycznym, a od 1971 roku również dyrektorem naczelnym zostaje Kazimierz Braun, lubelski Teatr staje się jedną z ważnych poszukujących scen w Polsce, uznanie zdobywają m.in. spektakle Brauna wg Tadeusza Różewicza (Akt przerywany, Przenikanie, Kartoteka) i Cypriana Norwida (Kleopatra i Cezar, Za kulisami).

► 1980-1985 – funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego pełni Ignacy Gogolewski.

► 2000 – dyrektorem naczelnym zostaje Krzysztof Torończyk, a artystycznym Krzysztof Babicki.

► 2011 – funkcję dyrektora artystycznego obejmuje Artur Tyszkiewicz.

CZYTAJ DALEJ