Korzystając z serwisu internetowego wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Pliki cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.
x
X
ZAPLANUJ SWÓJ SPACER
WARSZAWSKIE ADRESY WOJCIECHA BOGUSŁAWSKIEGO
5,072 km
Bibliografia:
W. Bogusławski, Dzieje Teatru Narodowego na trzy części podzielone oraz Wiadomość o życiu sławnych artystów. Posłowie S. W. Balicki, Warszawa 1965.
W. Bogusławski, Mimika, Warszawa 1965.
Z. Raszewski, Bogusławski, Warszawa 1972, 1982, 2015.
Słownik biograficzny teatru polskiego (hasło: Bogusławski Wojciech), Warszawa 1973.
Wojciech Bogusławski i jego późne prawnuki, red. A. Kuligowska-Korzeniewska, Warszawa 2007.
Dwóchsetlecie Szkoły Dramatycznej 1811–2011, red. A. Kuligowska-Korzeniewska, Warszawa 2011.
AUTOR: Prof. dr hab. Anna Kuligowska-Korzeniewska
1.
PAŁAC KAZIMIERZOWSKI | ul. Krakowskie Przedmieście 26/28
Wojciech Bogusławski, urodzony 9 kwietnia 1758 w Glinnie pod Poznaniem, nauki pobierał w różnych miastach, m.in. w Krakowie, gdzie w roku 1773 na dworze biskupa Kajetana Sołtyka mógł uczestniczyć w przedstawieniach amatorskich. W roku 1775 wstąpił do stacjonującego w Warszawie pułku gwardii pieszej litewskiej. Pułk ten — jak zaświadczał Julian Ursyn Niemcewicz — „był wzorem karności i umiejętności”. Jego dowódcą był dawny oficer pruski Franciszek Korneli Szylbach, podlegający generałowi lejtnantowi księciu Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu — komendantowi Szkoły Rycerskiej. Mieściła się ona — tutaj stacjonował też Bogusławski — w Pałacu Kazimierzowskim (dziś gmach Uniwersytetu Warszawskiego) przy ul. Krakowskie Przedmieście. Kadet, a następnie podchorąży Bogusławski nie tylko nadzorował żołnierzy, ale — zgodnie z instrukcją generała Czartoryskiego — kształcił się w dziedzinie geografii, rysunku, taktyki, fortyfikacji oraz języków obcych. Właśnie znajomość francuskiego, włoskiego a później niemieckiego pozwoliła mu przyswoić scenie polskiej ok. 80 utworów, z których 50 umieścił pod koniec życia w 12 tomach Dzieł dramatycznych.
W roku 1778 Bogusławski podał się do dymisji, co tak objaśnił w Dziejach Teatru Narodowego (1820): „Wyrządzona mi niesprawiedliwość w innym stanie, w którym ojczyźnie mojej w młodości służyłem, była przyczyną rozpaczy, która mnie do teatru wtrąciła”. Ta „niesprawiedliwość” to pominięcie młodego i ubogiego szlachcica w awansie oficerskim. Tak więc z „rozpaczy” Bogusławski stał się aktorem, spadając jeszcze niżej w hierarchii społecznej. Szczęśliwie dla siebie znalazł opiekunów w osobie szambelana królewskiego Franciszka Woyny, a przede wszystkim ówczesnego dyrektora teatru warszawskiego, Francuza Louisa Montbruna, którego Bogusławski wspominał z wdzięcznością: „On załatwił wszystkie moje potrzeby, wszystkie moje ciężary przejął na siebie”. To Montbrun oraz inny z francuskich aktorów (Victoire Dainville) wprowadzili 21. letniego młodzieńca w arkana — ściśle wówczas skodyfikowanej — sztuki aktorskiej.
0,422 km7 min
2.
TEATR W PAŁACU RADZIWIŁŁOWSKIM | ul. Krakowskie Przedmieście 46/48
Pałac Radziwiłłowski, zwany dziś pałacem Prezydenckim, był przez cztery lata (1774–1778) miejscem, gdzie występowali "Aktorzy Narodowi". Tu debiutował Wojciech Bogusławski, tu została wystawiona pierwsza polska opera Nędza uszczęśliwiona.
Pierwsza siedziba Teatru Narodowego, czyli Operalnia Saska (na rogu ulic Marszałkowskiej i Królewskiej) została rozebrana w roku 1772. Kiedy więc po pierwszym rozbiorze zwolennicy normalizacji życia, popierani przez ambasadora rosyjskiego, postanowili wznowić widowiska, wybór padł na stojący pusto pałac Karola Radziwiłła (uczestnika Konfederacji Barskiej, który przebywał na emigracji w Paryżu). Tak oto „salę wielką” otoczyły loże parterowe, loże pierwszego i drugiego piętra, oraz paradyz. Parter — ówczesnym zwyczajem — był stojący. Teatr mieścił około 500 widzów. Scena wyposażona była w malowane dekoracje kulisowe. W pałacu mieściły też sale redutowe, służące balom publicznym oraz Klub Szlachecki, gdzie uprawiano hazard. W roku 1778 niespodziewanie wrócił do Warszawy książę Radziwiłł i zażądał natychmiastowego rozebrania teatru. Zdążył tu jednak zadebiutować Wojciech Bogusławski. W czerwcu 1778 w Fałszywych niewiernościach N. Th. Barthégo (przełożonych przez Woynę) zagrał zapewne Walerego. W lipcu tego roku wystąpił również w roli amanta (Erasta) w przetłumaczonej przez siebie jednoaktowej komedii Amant, autor i sługa Cérou i wypowiedział wiersz kierowany do Lucyndy:
Ach! jak to jest nieznośna miłość swą ukrywać,
Gdy w jej celu świątynią założyły wdzięki;
Kocham Dafne! I co dzień mogę ją widywać!
Lecz to szczęście tym sroższej jest narzędziem męki.
[…] Miłości! Serce moje chęć zbyt niesie płocha,
Nie chcę nic… pozwól tylko: niech powie, że kocha!
CZYTAJ DALEJ
0,966 km17 min
3.
TEATR NARODOWY | pl. Krasińskich
To najważniejszy teatralny adres Wojciecha Bogusławskiego. W dniu 7 września 1779, a więc w 15-tą rocznicę elekcji Stanisława Augusta przy placu Komisji (Krasińskich) został otwarty nowy teatr, przeznaczony dla publicznych widowisk. Mieścił ponad 1000 widzów i był wielokrotnie przebudowywany. W programie inauguracyjnego przedstawienia znalazł się m.in. Amant, autor i sługa z udziałem Bogusławskiego, który w tym gmachu spędził prawie 40 lat swego artystycznego życia — jako aktor, autor, śpiewak, dyrektor, pedagog.
Powodzenie Nędzy uszczęśliwionej sprawiło, iż Bogusławski zaczął tłumaczyć libretta głośnych oper włoskich, m.in. Il Finto pazzo (Dla miłości zmyślone szaleństwo) Antonia Sacchiniego, Fraskatenkę Giovanniego Paisiella, Szkołę zazdrosnych Antonia Salieriego, Włoszkę w Londynie Domenico Cimarosy. Sam w nich śpiewał arie basso caricato, zyskując przychylność publiczności. Przełożył także francuską dramę Uczciwy winowajca de Falbaraire’a (premiera 10 kwietnia 1783), w finale której protestant Ludwik poślubia katoliczkę Julię, zaś Hrabia — Amelię z niższego stanu. Tak oto — w zgodzie z oświeceniowym dydaktyzmem — bohaterowie godzili się „z narodem ludzkim” oraz „z jedynym Bogiem”. Taką odwagą w przekraczaniu obowiązujących poglądów społecznych, politycznych i religijnych Bogusławski — choć nie był rewolucjonistą — odznaczał się wielokrotnie.
CZYTAJ DALEJ
0,131 km2 min
4.
COLLEGIUM NOBILIUM | ul. Miodowa 22/24
W zamian za subwencję, przyznaną w roku 1810 przez Dyrekcję Rządową, Bogusławski otworzył Szkołę Dramatyczną — pierwszą w Polsce instytucję kształcącą zawodowych aktorów. Inaugurację szkoły w dniu 4 czerwca 1811 w Sali Redutowej Teatru Narodowego uświetnili ministrowie rządu Księstwa Warszawskiego wraz z Prezesem Rady Stanu Stanisławem Kostką Potockim. W ich obecności oraz 12 uczniów i nauczycieli z Bogusławskim na czele przemówił prezes Dyrekcji Rządowej Julian Ursyn Niemcewicz: „Żeby więc język polski zachować, wydoskonalić i upowszechnić, żeby podnieść scenę ojczystą, dwóch rzeczy potrzeba: dobrze piszących i dobrze grających”. W odpowiedzi Bogusławski dowodził: „w oświeconych narodach teatr jest istotną szkołą prawdy, obyczajności, dowcipu i gustu dobrego, wielbicielem cnót i czynów szlachetnych, a pogromcą występków i zbrodni, społeczności szkodę przynoszących”. Chcąc podnieść w opinii publicznej zawód aktorski, dodał jeszcze: „Wielu nawet z Monarchów wysoko ceniących sztukę dramatyczną, oprócz innych nagród, ozdobili celniejszych artystów krajowych orderami, co powinno być tym większym bodźcem dla młodzieży poświęcającej się do tego stanu”.
Bogusławski kierował Szkołą Dramatyczną przez trzy lata, czyli do roku 1814, kiedy złożył dyrekcję Teatru Narodowego. Jego następcą został aktor Bonawentura Kudlicz, który podtrzymywał wprowadzony przez Bogusławskiego zwyczaj publicznych popisów uczniów. Bogusławskiemu zawdzięczamy pierwszy w języku polskim podręcznik noszący tytuł: Dramaturgia czyli Nauka sztuki scenicznej dla Szkoły Teatralnej. Zachowała się tylko środkowa jego część pt. Mimika, wydana dopiero w roku 1965. Pozwala ona — także dzisiaj — „znać wszystkie ludzkiego ciała poruszenia, umieć je rozróżniać i wiedzieć, do jakiego uczucia mogą być użyte”.
Nauka w Szkole Dramatycznej odbywała się w Collegium Nobilium należącym do Zakonu Pijarów. Obecnie w tym gmachu mieści się Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza.
0,273 km4 min
5.
KAMIENICA WOJCIECHA BOGUSŁAWSKIEGO | ul. Świętojerska 15
Wróciwszy ze Lwowa w roku 1799, Bogusławski zamieszkał na pierwszym piętrze w nieistniejącej dziś kamienicy przy ulicy Świętojerskiej 15, obok Teatru Narodowego. Od dawna jednak myślał o własnym pałacyku, pod który przeznaczył już wcześniej kupiony i wciąż powiększany ogród przy ulicy Żelaznej.
1,66 km30 min
6.
PAŁACYK WOJCIECHA BOGUSŁAWSKIEGO | ul. Żelazna 97
Budynek, zaprojektowany najprawdopodobniej przez Karola Gallego, utrzymany był w klasycystycznym stylu. Dwukondygnacyjny, prostokątny budynek zdobiły po środku dwie kolumny, na których oparty był balkon. Nad nim znajdował się tympanon, pod którym umieszczono napis „Parva sed apta” (Mały, ale wygodny). Bogusławski zamieszkał w nim w roku 1808. Zgromadził tutaj wiele cennych obrazów, m.in. z kolekcji Stanisława Augusta. Chętnie przyjmował gości i odbywał teatralne narady. Zaciągnięte długi przymusiły go jednak do sprzedania pałacyku. W wyniku dwukrotnie zorganizowanej loterii Bogusławski stracił go w roku 1822. Zamieszkał wówczas w drewnianym dworku (rozebranym w XIX wieku) przy ulicy Nowolipie 29.
Właśnie tutaj zmarł 23 lipca 1829 w wieku 72 lat, i to z Nowolipia ruszył w dwa dni później kondukt żałobny na cmentarz powązkowski. Trumnie niesionej przez aktorów Teatru Narodowego towarzyszyło ponad 2000 osób. Nie zachował się grób Bogusławskiego, zniwelowany po wygaśnięciu dzierżawy. Nie udało się też zbudować pomnika nagrobnego, na który zbierano pieniądze przez długie lata. Ostatecznie w roku 1862 na zewnętrznej ścianie kościoła pod wezwaniem św. Karola Boromeusza umieszczono tablicę z dwuwierszem zięcia Bogusławskiego, a zarazem jego następcy na dyrekcji Teatru Narodowego, Ludwika Osińskiego:
Krzywdzące głos ojczysty mniemania umorzył,
Pisał, grał i grających na czas późny stworzył.
1,62 km29 min
7.
POMNIK WOJCIECHA BOGUSŁAWSKIEGO | pl. Teatralny
Stanął na placu Teatralnym przed frontonem Teatru Narodowego w roku 1936 wzniesiony ze składek członków Związku Artystów Scen Polskich. Odsłonięciu pomnika, dłuta Jana Szczepkowskiego, w dniu 27 września towarzyszyły zakrojone na szeroką skalę uroczystości. W Teatrze Narodowym — z inicjatywy Leona Schillera — odbyła się akademia ku czci Bogusławskiego oraz odegrano Bogusławskiego i jego scenę Wincentego Rapackiego w reżyserii Józefa Śliwickiego. Polskie Radio nadało także tego dnia Słuchowisko ku uczczeniu pamięci Wojciecha Bogusławskiego w opracowaniu i reżyserii Schillera.
Pomnik, zniszczony podczas wojny, został ponownie odsłonięty 17 stycznia 1965 — z okazji zbliżającej się rocznicy 200. lecia powstania Teatru Narodowego. To pod tym pomnikiem składamy hołd „Ojcu Sceny Narodowej” — Wojciechowi Bogusławskiemu.
ZOBACZ INNE SPACERY
SCENY ALTERNATYWNE. SUBIEKTYWNY SPACEROWNIK ARKADIUSZA GRUSZCZYŃSKIEGO (część I)
SCENY ALTERNATYWNE. SUBIEKTYWNY SPACEROWNIK ARKADIUSZA GRUSZCZYŃSKIEGO (część II)
SPACEROWNIK DLA DZIECI, KTÓRE ZABIERAJĄ NA SPACER DOROSŁYCH
